Het geslacht Lauta van Aysma

Schelte van Aysma

Schelte Hotzes Lauta van Aysma werd in 1578 geboren. Hij was de zoon van Hotze Hesselsz Lauta van Aysma (1550-1603) en Lolck Scheltesdr Lauta van Aysma (1553-1593), respectievelijk achterneef en achternicht van elkaar. De dubbele achternaam had de familie te danken aan een huwelijk halverwege de 15e eeuw. Tieth Herema was getrouwd geweest met Hessel van Aysma en kreeg uit dit eerste huwelijk twee kinderen. Na het overlijden van haar eerste man hertrouwde Tieth rond 1445 met Gerben Lauta en gezamenlijk kregen zij drie kinderen. Doordat de kinderen uit het eerste huwelijk jong overleden, erfden Tieth en haar kinderen uit het tweede huwelijk de Aysma State.[i] Ondanks het feit dat dit nageslacht echte Lauta’s waren, noemden zij zich voortaan Lauta van Aysma. Vandaag de dag weten wij niet welke beweegredenen hieraan ten grondslag hebben gelegen. Het kan een eerbetoon aan de overleden Hessel van Aysma, wiens geslacht met hem uitstierf, zijn geweest. Of het was een uiting van toegenomen bezit. De familie had nu twee States, de Lauta State in Wier en de Aysma State in Beetgumermolen, in haar bezit.

Omgeving Beetgum, met in de rode cirkel Aysma Groot (Aysma State).
Schotanus-atlas.

Gerben Lauta was afkomstig uit het dorp Wier, ten noordwesten van Leeuwarden. De familie Lauta was een oud Fries adellijk geslacht. De stins van de familie Lauta werd al in jaar 1192 vermeld. Eind 14e eeuw vinden we diverse Lauta’s in de bronnen terug. Een bijzondere vermelding verdient Schelte van Lauta die in 1393 enige tijd voor de Grootmeester van de Johannieterorde op het eiland Rhodos diende. Hij vocht mee in de strijd tegen de Ottomanen en keerde in 1410 weer terug in Friesland. Mogelijk was deze Schelte een broer van Lammert Lauta. De zoon van Lammert, Gerben Lauta, trouwde uiteindelijk in 1445 met Tieth van Herema. Vanaf dat moment ontstonden er twee takken binnen de familie, de één bewoonde de Lauta State, de ander de Aysma State. Interessant is dat de ouders van Schelte Lauta van Aysma afkomstig waren uit beiden takken. De vader van onze Schelte, Hotse Hesselsz Lauta van Aysma (1550-1603), was afkomstig uit de tak die sinds de 15e eeuw de Aysma State in Beetgumermolen bewoonde. Dit familiegoed was gelegen in het buurtschap Dijksterhuizen en slechts 7 kilometer verwijderd van de Lauta State in het dorp Wier. Moeder Lolck was afkomstig uit de tak van de Lauta State. Haar vader was Schelte Hesselsz Lauta van Aysma (ca.1500-1550) en was de laatste mannelijke Lauta van Aysma die de State in Wier zou bewonen. Zijn andere dochter Jel trouwde met Goslick van Hiddema en na haar dood in 1562 vererfde de Lauta State naar hun kinderen. De Lauta State zou tot halverwege de 18e eeuw in het bezit blijven van de nakomelingen van de familie Hiddema. In 1748 werd het landhuis tijdens een oproer in brand gestoken en bleef alleen de toren nog een eeuw lang fier overeind staan. Vooral eind 16e eeuw lijkt de toevoeging ‘Lauta’ bij de familie tijdelijk te verdwijnen. Mogelijk had dat te maken met het feit dat de Lauta State in handen kwam van een andere familie. Opvallend genoeg keerde de naam eind 17e eeuw weer terug.

Het geslacht Lauta van Aysma was gedurende de 16e tot 18e eeuw zowel militair als politiek actief. De oom van Schelte, Hessel van Aysma (1527-1592), vervulde een belangrijke politieke rol tijdens de Nederlandse Opstand en was president van het Hof van Friesland.[ii] Diverse andere leden vervulden functies als grietmannen, gedeputeerden bij de Staten van Friesland of de admiraliteit. Binnen het leger klommen zij op tot de rangen van majoor, luitenant-kolonel en kolonel. In 1648 viel raadsheer Ockinga uit tegens de huysen van Burmania, Aisma en Scheltinga uyt, oft die alles mosten hebben[iii].

Lauta State te Wier, tekening uit 1778


Lauta State te Wier, tekening.

[i]           Jr. Mr. M. de Haan Hettema en Mr. A. van Hamael, Stamboek van den Frieschen, vroegeren en lateren adel, uit oude en echte bescheiden en aanteekeningen en met bijvoeging van de wapens der onderscheidene geslachten, deel1, geslachtenregisters, p. 243

[ii]          Onno Hellinga, Hessel Aysma en de Opstand in Friesland, 1577-1587 in : Fryslan, staat en macht, 1450-1650

[iii]         W. Bergsma, Enege gedenckwerdege geschiedenissen. Kroniek van de Friese militair Poppo van Burmania uit de Tachtigjarige Oorlog., p.41 (Hilversum 2012).